چک و سفته دو سند تجاری است که در روابط تجاری و شغلی مردم نقش مهمی دارد. تفاوت و مقایسه و فرق این دو سند همیشه مورد سوال است. برخی از مهم ترین و کاربردی ترین تفاوت های چک با سفته را بررسی می کنیم.


روش وصول چک 
روش وصول سفته
برای وصول وجه چک ابتدا باید به شعبه عامل مراجعه کرد اگر سیستم شتاب باشد از هر شعبه ای که جزء شعبات همان بانک هستند می توان استفاده نمود و نیازی به پرکردن برگه واخواست نامه نیست. زیرا متصدی باجه مربوطه طبق فرم مخصوص، اقدام به برگشت زدن چک نموده و گواهینامه عدم پرداخت وجه چک به انضمام لاشه چک برگشتی را به دارنده آن تسلیم می نماید. لذا هیچگونه هزینه ای نیاز نیست در حالیکه برای سفته دو درصد هزینه واخواست نیاز بود.
برای وصول وجه سفته ابتدا باید به اداره واخواست سفته مراجعه نمود و فرمی به اسم واخواستنامه را از همان اداره تهیه و جاهای خالی مندرج در آن را مطابق فرم نمونه موجود در اداره تکمیل نماییم. سپس دو درصد ارزش سفته بابت هزینه واخواست باید تمبر زده شود. به عنوان مثال سفته ای که صد میلیون تومان است باید دو میلیون تومان تمبر زده شود و فیش واریزی بانک، به اداره واخواست داده شود.
چک، دارای مبلغ نیست. لذا نه صادر کننده اینقدر در زحمت می افتد که تعداد بالایی سفته خریداری کند نه دارنده آن، این همه زحمت تکیمل فرم واخواستنامه را دارد، زیرا در یک برگ چک می توان به هر مبلغی را نوشت. لذا صرفه جویی بسیاری در هزینه و وقت هر شخص ایجاد خواهد شد.
سفته در گوشه سمت چپ خود دارای عدد می باشد و قید شده سفته تا مبلغ فلان مقدار ریال می باشد. بالاترین وجه چاپ شده فعلاً پنج میلیون تومان است. بنابراین چنانچه کسی دویست میلیون تومان طلب داشته باشد باید چهل برگ سفته را پر کند (به جای یک برگ چک) و همین باعث می شود هنگام واخواست سفته، زمان تکمیل فرم را چهار برابر کند حال هر چه قدر عدد بالاتر باشد تعداد سفته های مورد نیاز و زمان مورد نیاز برای تکمیل واخواستنامه بیشتر خواهد شد.
دادن چک جهت تضمین بدهی، هزینه ای نخواهد داشت. علاوه بر آن، یک برگ چک را می تواند برای هر مبلغی از ضمانت، پرداخت کند.
بدهکاری که قصد تهیه سفته جهت تضمین بدهی خود را دارد مشمول هزینه می شود. زیرا برای تهیه هر برگ سفته بایست هزینه ای را پرداخت نماید. از طرفی هر چه قدر ارزش سفته بیشتر باشد، میزان بیشتری برای خرید سفته باید پرداخت نمود. در حال حاضر هر یک میلیون تومان ارزش سفته مبلغ پانزده هزار تومان خریداری می شود.
واخواست چک همان لحظه توسط متصدی شعبه انجام می شود و نیازی به ابلاغ آن به متعهد ( دارنده حساب جاری ) نیست که اصطلاحاً گواهینامه عدم پرداخت گفته می شود. لذا چک هدر ریز زمانی برای دارنده آن نخواهد داشت و می تواند از اتلاف وقت طلبکار بکاهد.
بعد از واخواست سفته بین چهل روز تا دوماه وقت لازم است که سفته ها و واخواستنامه ها توسط اداره واخواست به صادر کننده آنها ( متعهد ) ابلاغ شود و نسخه ابلاغ شده آن عودت شود تا امکان مطالبه وجه از طریق دادخواست به محاکم حقوقی فراهم گردد.
برای هزینه دادرسی همانند سفته به میزان ارزش چک باید سه درصد تمبر دادرسی الصاق نمود. اما باید توجه داشت که غیر از هزینه گزافی که صادر کننده برای خرید سفته باید می پرداخت، دارنده هم باید دو درصد تمبر واخواست می داد که با سه درصد تمبر دادرسی جمعاًً پنج درصد می شود. اما در چک، نهایتاً سه درصد خواهد بود.
بعد از این مرحله می توان به دادگاه مراجعه و دادخواست مطالبه وجه داد که به میزان ارزش سفته که خواسته خواهان است مبلغ سه درصد تمبر دادرسی باید ابطال شود. لذا مثلاً برای صد میلیون تومان سفته باید مبلغ سه میلیون تومان تمبر دادرسی ابطال نمود. بنابراین دو درصد بابت واخواست و سه درصد تمبر دادرسی خودش رقمی گزاف خواهد بود که برای مثال ما مبلغ پنج میلیون تومان خواهد بود. ( پنج درصد اصل وجه )
چکهای مدت دار، سفید امضاء، مشروط، تضمینی (به عنوان مثال ضمانت پرداخت اجاره بها) و امانی وصف کیفری ندارد. اما چک روز، کیفری است و صادر کننده چک بلا محل، سوء پیشینه کیفری برای او محسوب می شود
سفته جنبه ی حقوقی دارد، بدین معنی که عدم پرداخت سفته در سرسید مطلقاً جرم نیست. طرح دعوای سفته در دادگاه حقوقی در نهایت منجر به حکم جلب صادر کننده سفته می شود ولی این حکم جلب و بازداشت بدهکار، سوء پیشینه کیفری برای او محسوب نمی شود و آثار حکم کیفری چک را ندارد.
چک را می توان در سه مرجع به جریان انداخت:

  • اول اداره اجرای مفاد اسناد رسمی: اولاً هیچ هزینه ای در بر ندارد حتی سه درصد تمبری که در دادگاه مورد نیاز است. دوماً هیچ دادرسی نیاز ندارد بدون تعیین وقت رسیدگی، بدون صدور حکم و بدون نیاز به قطعیت حکم، از همان ابتدا، اجراییه صادر می کند. سوماً هم می توان صادر کننده را ممنوع الخروج کرد هم اگر اموالی داشته باشد از طریق اداره اجراء توقیف کرد و به مزایده گذاشت.

  • دوم دادسرای عمومی جزایی: چکهای مدت دار، سفید امضاء، مشروط، تضمینی و امانی وصف کیفری ندارد. اما چک روز، هنوز هم کیفری است و با یک مبلغ بسیار ناچیز در دادسرا برای ابطال تمبر، بلافاصله می توان احضار و جلب متهم را گرفت.

  • محاکم عمومی حقوقی: چنانچه بیش از شش ماه از تاریخ چک گذشته باشد و دارنده، تقاضای برگشت را به بانک، نداده باشد یا گواهینامه عدم پرداخت را در ظرف مهلت شش ماه گرفته باشد اما با انقضای شش ماه بعد از برگشت چک، آنرا به دادسرا نبرده باشد و یا اینکه چک صادره سفید امضاء، مشروط، تضمینی، مدت دارد و امانی باشد می توان به دادگاه حقوقی مراجعه و تقاضای مطالبه وجه چک را مطرح نمود. در اینصورت فقط سه درصد تمبر نیاز است.
سفته را نمی توان به غیر از دادگاه در جای دیگری شکایت نمود. ضمن اینکه فقط و فقط از طریق حقوقی می توان پیگیری کرد و لاغیر. دادرسی هم طبق روال امروزه بسیار کند و طولانی پیش می رود.

دکتر محمد دمیرچیلی، حقوقدان و استاد برجسته حقوق تجارت در پاسخ به اینکه گاهی این پرسش میان افراد جامعه مطرح می‌شود که برای ضمانت دریافت طلب خود، بهتر است از بدهکار سفته دریافت کنند یا چک اظهار کرد: به نظر می‌رسد در مواردی که طلبکار قصد انتخاب یکی از اسناد تجاری سفته یا چک را بابت ضمانت طلب خود، از بدهکار دارد، بهتر است که از طرف مقابل خود چک دریافت کند. زیرا در صورتی که فردی بدهکار در آینده از پرداخت بدهی خود امتناع کند، راحت‌تر و کم هزینه تر می‌تواند به حق خود برسد.